پالو ڪوئلهو جي ناول “دي الڪيمسٽ” جو مختصر تعارف ۽ انجي سنڌي ترجمي ۾ فني ڪوتاهيون!روزاني مهراڻ

پالو ڪوئلهو جي ناول “The Alchemist” جو مختصر تعارف ۽ انجي سنڌي ترجمي ۾ فني ڪوتاهيون!

علمي، ادبي ۽ روحاني مَنڊلين ۾ پالو ڪوئلهو کي جديد دور جو زندهه درويش ڪوٺيو وڃي ٿو. سندس ناول                  “ڪيمانگر The Alchemist” پڙهڻ کانپوء واقعي ان ڳالهه ۾ ڪو وڌاء محسوس نه ٿو ٿئي. هي ناول پُرتگالي ٻوليء مان انگريزيء ۾ ترجمو ٿيڻ کانپوء پوري دنيا ۾ مڃتا جي اوچائين تي پهچي ويو. گِنيز بُڪ آف ورلڊ رڪارڊز ۾ هن ڪتاب جو نالو دنيا جي سڀ کان وڌيڪ ترجمو ٿيندڙ ڪتاب جي طور تي شامل آهي. جنهن کانپوء اڄ تائين هي ڪتاب لڳ ڀڳ دنيا جي پنجهٺ ٻولين ۾ ترجمو ٿي چُڪو آهي، ۽ ڏهن سالن تائين آمريڪا ۾ بهترين وڪرو ٿيندڙ ڪتاب جو خطاب پڻ ماڻي چڪو آهي. سندس ٻين ناولن ۾؛

Eleven Minutes, By the River Piedra I Sat Down and Wept, Veronika Decides to Die, The Winner Stands Alone, Manual of the Warrior of Light, The Zahir, The Devil and Miss Prym, The Fifth Mountain, The Witch of Portobello, The Valkyries, Like the Flowing River,       آهن.Aleph, Brida,Life, Manuscript Found in Accra

 هَينري مِلر واري ڳالهه ته، “ الماڙيء ۾ رکيل ڪتابُ ناڪارا هٿيار وانگي آهي.” سو منهنجي لاء هي ڪتاب پڙهڻ کانپوء اهو نا ممڪن هو ته باقي ڪتابن وانگي هن ڪتاب کي به يا ته اڌ قيمت ۾ وڪرو ڪري نئون ڪتاب خريد ڪجي ها يا وري ڪتابن جي الماڙيء ۾ سجائي رکي ڇڏجي ها.  سو ٻه سال اڳ جڏهن هن ڪتاب کي پڙهڻ سان گڏوگڏ ترجمو ڪرڻ جو پڻ پڪو پهه ڪيم ته ذهن ۾ اها ئي ڳالهه هئي ته هن جهڙو ناياب ڪتاب اڃا تائين سنڌي ادب جو حصو ڇو نه بڻجي سگھيو آهي. هن ڪتاب جو ترجمو ڪرڻ جو سبب منهنجي ان ڪيفيت ۾ وڃڻ جي ڪوشش پڻ هئي جنهن ڪيفيت ۾ اهو ڪتاب اصل ليکڪ لکيو آهي. ڪتاب جو ترجمو شروع ٿيو، پر بدقسمتي اها رهي ته صرف ڪجھ ئي صفحا ترجمو ڪرڻ کانپوء زماني جي لاهن چاڙهن جي ور چڙهي ويس، ۽ پورا ٻه سال اهو ڪتاب الماڙيء جي زينت بڻيو رهيو. ٻن سالن کانپوء ٻيهر ان ڪتاب پڙهڻ ۽ انکي ترجمو ڪرڻ جو شوق جاڳيو، ان جو سبب اهو هو ته هي اهو ڪتاب آهي جيڪو زندگيء جي ڀوڳنائن، ڪشالن ۽ تڪليفن کي سمجھڻ، انهن کي حل ڪرڻ ۽ انهن تي ثابت قدم رهڻ ۾ وڏي مدد ڪري ٿو. زندگيء جي چوواٽن ۾ ڀٽڪي ويل اهڙا ارواح جيڪي همت هاري ويٺا آهن ۽ پاڻ کي پنهنجي منزل ڳولڻ جي بدران زندگيء جي تيز وهڪري جي حوالي ڪري ڇڏيواٿن، انهن جي لاء هن ڪتاب ۾ رهنمائي آهي.

 هن ڪتاب ۾ ليکڪ جي ڪاريگريء جو هڪ بهترين انداز اهو آهي ته هن خيالي دنيا (Fantasy World) کي حقيقي دنيا (Real World) سان جهڙي طرح مطابقت ۾ رکيو آهي ان جو مثال Fantasy ياFiction  جي ڪنهن ٻئي ناول ۾ ورلي ملي ٿو. هونئن ته سڄو جو سڄو ڪتاب ڪنهن عجوبا کان گھٽ ناهي، اهو ئي سبب آهي جو ايترا سال گذرڻ کانپوء به ان ڪتاب جي ڇاپ پڙهندڙن جي دلين تي اُڪري چڪي آهي، سو هن ڪتاب جي هڪ اڌ جملي جو ترجمو پيش ڪندو هلجي، “ماڻهو چاهين ٿا ته اڳلو سندن مرضيء پٽاندڙ پاڻ ۾ تبديلي آڻي. پر جڏهن ڪو شخص سندن مرضيء تي نه ٿو هلي ته هو ڪاوڙجيو پون. هر ڪنهن کي اها چڱي ريت پروڙ آهي ته ٻين کي زندگي ڪيئن گذارڻ گھرجي، پر پنهنجي زندگي ڪيئن گذارجي اهو سوچڻ لاء ڪو به تيار ناهي.”  هن ناول جو تَتُ يا اصل مقصد ۽ بنياد هن جملي تي رکيو ويو آهي ته، “ جڏهن توهان ڪنهن شيء جي خواهش ڪيو ٿا ته، سموري ڪائنات ان کي ماڻڻ جي منصوبي ۾ اوهانجي واهَرَ ڪري ٿي.”

هاڻ اچجي اصل ڳالهه تي، جنهن جي لاء قلم کڻڻ جي ضرورت پيش پئي. جڏهن هن ڪتاب جو سنڌيء ۾ ترجمو پورو ڪرڻ وارو هئس ته اها خبر ملي ته هي ڪتاب اڳ ۾ ئي هڪ جوڌي جوان پاران سنڌيء ۾ ترجمو ٿي ڇپجي به چڪو آهي. اها ڳالهه ٻڌي مونکي ڪا تڪليف ڪو صدمو نه رسيو، پر سَرَهو ٿيس ته سنڌي ادب ۾ جنهن ناياب ڪتاب جي کوٽ محسوس ٿي رهي هئي سا هاڻ پوري ٿي. ان دوران ئي ان سنڌي ترجمي کي پڙهڻ جو موقعو مليو. پر اهو ترجمو پڙهندي مونکي اچرج به ٿيو ۽ مايوسي به ٿي. سنڌيڪار ڪتاب جي ڪردارن جا نالا مٽائڻ سان گڏو گڏ ٻيون به ڪيتريون ئي فَني ڪوتاهيون ڪيو آهن، جن سان ڪتاب جي اصل روح تائين پهچڻ ناممڪن آهي.

انهن مان ڪجھ غلطين جي وضاحت هت ڪرڻ ضروري ٿو سمجھان. هڪ ته ناول جي مکيه ڪردار جو نالو ناصر نه پر سانتياگو آهي، ٻيو ته سانتياگو جنهن بادشاهه سان مليو انجو نالو عبدالله نه پر مالڪي زيڊڪ هو. مالڪي زيڊڪ دراصل يهودين جي روحاني رهبرَ طور سڃاتو وڃي ٿو، جنهن کي عبدالله جو نالو ڏئي سنڌيڪار ڪهاڻيء جو پس منظر تبديل ڪرڻ سان گڏوگڏ ليکڪ جي ساک کي پڻ هاڃو رسائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. جڏهن ته هن ڪتاب کي اصل پُرتگالي ٻوليء مان انگريزي ٻوليء ۾ ترجمي ڪرڻ واري ايلن.آر.ڪليرڪ ڪتاب جي هڪ هڪ لفظ ۽ جُملي کي جيئن جو تيئن انگريزيء ۾ بيان ڪري پنهنجي ذميواري پوري ڪئي آهي . ترجمي ڪرڻ جو مقصد ئي اهو هوندو آهي ته اصلي ڪتاب ۾ بيان ڪيل حالتن، واقعن، جڳهين، ڪردارن کي سڌو سنئون ٻي ٻوليء ۾ منتقل ڪجي ته جيئن پڙهندڙن جي ذهن ۾ ڪتاب پڙهڻ کانپوء ان بابت ڪو حتمي نتيجو اخذ ڪرڻ کان پهريائين اهي سڀ شيون جيئين جو تيئن موجود هجن.

هڪ ٻي فَني غلطي جيڪا سنڌيڪار کان ٿي آهي، اها هن ريت آهي ته، ناول ۾ ٻن پٿرن (يُورِم ۽ ٿُومِم) جو ذڪر ٿيل آهي. عبراني ٻوليء ۾ يُورِم جو معنى آهي ‘روشني‘ ۽ ٿُومِم جي معنى آهي ‘ڪماليت’.  يهودي عقيدن جي مطابق هنن پٿرن کي الهامي پٿر سمجھيو وڃي ٿو ۽ يهودي  پادري (رَبي) خدا کان رهنمائي حاصل ڪرڻ لاء هنن جو استعمال ڪندا آهن. پر سنڌيڪار پنهنجي ترجمي ۾ انهن پٿرن کي اصل نالن جي بدران ياقوت ۽ مرجان ڪوٺيو آهي. جڏهن ته اصل ناول ۾ انهن پٿرن جو رنگ اڇو ۽ ڪارو آهي، ۽ ڪجھ تحقيق ڪرڻ کانپوء ان ڳالهه جي تصديق پڻ ٿي، پر سنڌيڪار جي ترجمي ۾ استعمال ٿيل ياقوت ته رنگ جو ڳاڙهو ٿئي ٿو. 

  ڪتاب جي نالي جي ترجمي ‘ڪيمياگر’ سان ڪو خاص اختلاف ناهي. پر، 1910 واري پرمانند ميوارام واري سنڌي لُغت جيڪا سنڌ جي علمي ۽ اَدبي وايي منڊل ۾ هڪ مُستَنَد سنڌي لُغت سمجھي وڃي ٿي ۽ انجو هڪ نُسخو بِرٽش ميوزيم ۾ پڻ رکيل آهي، ته اُن مطابق The Alchemist  جي معنى ڪيمياگر نه پر ڪيمانگر آهي. تنهنڪري  ڪيمانگر استعمال ڪرڻ سان ترجمي جي ساک قائم رهي سگھي ٿي.

اهڙيون ٻيون به ڪيتريون ئي فَني غلطيون ڪتاب جي ترجمي ۾ موجود آهن جن سان ليکڪ جو اصل پيغام پڙهڻ وارن تائين صحيح نموني نه پهچي سگھيو آهي. ان ترجمي مان اهو پڻ واضح ٿئي ٿو ته مُترجم ناول جو اصل پيغام پڙهندڙن تائين رسائڻ جي بجاء پنهنجو سنڌي ٻوليء تي اُبور پيش ڪيو آهي.  

هي سڀ ڳالهيون ڪرڻ جو مقصد سنڌيڪار يا پبلشر جي ساک کي هاڃو رسائڻ بالڪل ناهي، پر انهن مڙني سنڌيڪار دوستن ۽ پبلشرز جي لاء هٿ ٻڌي هڪ فقيراڻو عرض آهي ته مهرباني ڪري ٻاهرئين ادب جا بهترين ۽ گھڻي کان گھڻا ڪتاب سنڌي ٻوليء ۾ آندا وڃن، ته جيئن سنڌ جي ادبي، علمي، سياسي، سماجي ۽ روحاني ميدانن ۾ رهجي ويل خالَ ڀري سگھجن، پر انهن ڪتابن جي ڇاپڻ کان اڳ انهن جي ٿيل ترجمي جي مڪمل جاچ پڙتال ۽ اصل ڪتاب سان پوري پوري ڀيٽا ڪئي وڃي ۽ ترجمي ۾ ڪنهن به قسم جي ڦَير گھيرنه ڪئي وڃي ته جيئن اصل ليکڪ جي محنت اجائي نه وڃي. ٻيو ننڍڙو عرض انهن سنڌي نقاد دوستن کي به آهي ته مهرباني ڪري دوستي ياريء ۾ ونگار وهي هرو ڀرو پنهنجا قيمتي لفظ ضايع ڪرڻ کان چڱو آهي ته پنهنجي تنقيدي صلاحيتن جو گھيرو تنگ ۽ مضبوط رکيو وڃي ته جيئن پڙهندڙن کي ۽ سنڌ کي سٺي کان سٺا ليکڪ ۽ مترجم مهيا ٿي سگھن. ڇاڪاڻ جو سنڌي ادب کي هاڻ ڪوانٽٽي .

جي نه پر ڪوالٽيء جي ضرورت آهي

http://dailymehran.net/?p=12836#more-12836

Is that all what today's readers want?

They said: There is no color, no women, no affair, no romance, no glamour in your story.

I asked: Is that all what today's readers want?

They replied: Yes.

I said: If readers hav no other choice, they wil read what you provide to them.

And they bursted into laughs, and asked: what about our investment? 9/6/2013

سنڌ جي تاريخ جا هيڻا بنياد ! روزاني مهراڻ

سنڌ جي تاريخ جا هيڻا بنياد !

نه مان اديب نه ڪو مفڪر نه ڪو تاريخدان، نه منهنجا ابا ڏاڏا ان مشغلي ۾ هئا. مان ڳالهه ڪندس پنهنجي ادنى سوچ سمجھ جي حساب سان، پنهنجي محدود مينٽل ايپروچ جي حساب سان. سوچڻ سمجھڻ لاء الله سائينءَ دماغ ته ڏنو آهي نه، پوء جيڪڏهن انکي صحيح وقت ۽ موقعي تي استعمال نه ڪجي ته به ٿي نا شڪري. سو ڳالهين جون ڳنڍيون کولبيون وڃبيون پوء ڏسئون ٿا ته ڪاٿي ٿا پهچئون. مونکي اها به پروڙ آهي ته جنهن نانگ جي ٻِرَ ۾ مان هٿ پيو وجھان، ان جو نتيجو به ڀوڳڻو پوندو، گھڻو ڪجھ ٻڌڻو به پوندو. پر مونکان ٻيلي رهيو نه ٿو ٿئي، ڇاڪاڻ جو اهو سوال آهي سنڌ جو، سنڌين جو ۽ سنڌ جي تاريخ جو. ظاهر آهي سنڌي هجڻ ڪري اسان تي فرض آهي ته اسين پنهنجي سنڌ جي تاريخي واقعن، مختلف وقتن ۾ ٿيندڙ ڪاهُن ۽ سنڌ تي حڪمراني ڪندڙ شخصيتن جي بابت ٿوري گھڻي ڄاڻ ته ضرور رکون.

هن ننڍڙيء تمهيد کانپوء سنڌ جي تاريخ بابت ڪجھ ڪتابن جو ذڪر ڪرڻ لازمي آهي، هڪ آهي “چچ نامو”، “تاريخِ معصومي” ۽ “سنڌوديش”. ان ئي مضمون تي هڪ ٻيو ڪتاب “تحفته الڪرام” پڻ آهي، پر مٿي ذڪر ڪيل ٽن ڪتابن جي مطالعي کانپوء چوٿين ڪتاب جي مطالعي جي سگھ به ڪانه رهي نه وري ضرورت محسوس ٿي. سنڌ جي تاريخ ۾ دلچسپي رکندڙ دوستن هنن ڪتابن جو ضرور مطالعو ڪيو هوندو، ۽ مختلف ذريعن سان انهن ڪتابن جي بابت پنهنجي راء پڻ ڏني هوندي. ۽ “جمهوريت آهي پنهنجي پنهنجي راء ڏيڻ جو حق هر ڪنهن کي آهي،” واري ڳالهه به ضرور ڪئي هوندي. مڙني دوستن جي راء اکين تي. ٻي ڳالهه، اهو واضح رهي ته هن ليک ۾ نه اهو ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي ته ڪير هيرو هو ۽ ڪيرو زيرو هو، نه وري اهو ته ڪهڙو ڪتاب صحيح آهي ڪهڙو غلط. انهن ٽنهي ڪتابن جي مطالعي کانپوء عام رواجي سوالن ۽ بحث کان هٽي ڪري ڪجھ نوان سوال اڀريا، جن جو ذڪر سنڌي هجڻ جي ناتي لازم ٿي پيو ۽ انهن سوالن جا جواب حاصل ڪرڻ به مون پنهنجو حق سمجھيو. انهن سوالن جو ذڪر اڳتي هلي ايندو.

ڳالهه شروع ڪجي چچ نامي کان. هي ڪتاب اصل ۾ عربيء ۾ لکيو ويو هو، جنهن جي اصل تاريخ ۽ اصل ليکڪ جو پتو نه پئجي سگھيو آهي. سنڌ ۾ هي ڪتاب فارسيء جي ترجمي سان پهتو، جيڪو سنه 613 هجري ڌاري علي ڪوفي ڪيو هو. تنهن کانپوء سائين مرزا قليچ بيگ  هن ڪتاب جو انگريزي ترجمو ڪري سنه 1900ع ڌاري ڪمشنر پريس مان ڇپرائي پڌرو ڪيو. پوءِ سنڌي ادبي بورڊ سنڌي ٻوليء جي خدمت کي پنهنجو فرض سمجھي ان فارسي ڪتاب جي سنڌيء ۾ ترجمي جي ذميواري سائين مخدوم امير احمد کي سونپي، جن جي جاکوڙ سان سنه 1954ع  ڌاري هن ڪتاب جو پهريون سنڌي ترجمو پڌرو ٿيو. هن ڪتاب جي سائين مرزا قليچ بيگ صاحب واري انگريزي ڪتاب جي مهاڳ ۾ سائين اها ته ڳالهه واضح ڪري ڇڏي آهي ته هي ڪتاب تاريخِ معصومي ۽ تحفته الڪرام کان به پراڻو آهي سو انهن ٻنهي ڪتابن جو بنياد پڻ گھڻي قدر چچنامي تي ئي رکيل آهي. ۽ اها واقعي حقيقت به آهي ته تاريخِ معصومي ۽ چچنامي جي مطالعي کانپوء انهن ٻنهي ڪتابن ۾ پيش آيل حالتن ۽ واقعن ۾ ٿوري گھڻي فرق سان مُشابهت ضرور نظر اچي ٿي.

ٻئي پاسي وري سائين جي.ايم.سيد جي ڪتاب سنڌوديش مان ڪجھ حوالن جي مطالعي کانپوء اهو نتيجو اخذ ٿيو ته مٿي ڄاڻايل ڪتابن(چچنامو،تاريخ معصومي،تحفته الڪرام) ۾ بيان ڪيل تاريخ هن ڪتاب سان ڪنهن به ريت مشابهت ۾ ناهي. انهن ڪتابن ۾ راجا ڏاهر جي پيء چچ جي رعيت سان ڪيل ظلمن جو ذڪر آهي، ته ڪيئن هن تخت حاصل ڪرڻ لاء راڻي سونهن ديويء سان ملي ڪري ڪيترائي سنڌي مارائي راجا ساهسي راء جو تخت حاصل ڪيو، ۽ پنهنجي سلطنت کي وسيع ڪرڻ لاء ڪيتري بي رحميء سان هن مختلف بادشاهن جا تخت اونڌا ڪيا ۽ ڪهڙي ڌوڪي سان هن راجا ساهسيء جي ڀاء ۽ تخت جي اصل حقدار مهرٿ کي جنگ ۾ قتل ڪيو ۽ سندس پٽ ڏاهر ڪٽر برهمڻ هجڻ جي باوجود نجومين جي چوڻ تي تخت بچائڻ لاء پنهنجي ڀيڻ سان شادي ڪري پنهنجي ڀاء ڏهرسين جي حڪم ۽ پنهنجي ڌرم کي پڻ پُٺي ڏني. راجا ڏاهر جي عربن سان جنگين بابت ڪيترائي واقعا ڪجھ اهڙي نموني بيان ڪيا ويا آهن جو سنڌ جي انهن حاڪمن جي متنازعه شخصيت جو اندازو ڪو به شخص آسانيء سان لڳائي سگھي ٿو. جڏهن ته ڪتاب سنڌوديش ۾ انهن سڀني ڳالهين جي ڀرپور نفي ڪئي وئي آهي ۽ راجا ڏاهر جي اميج کي درست ڪرڻ جي ڪوشس ڪئي وئي آهي.

هاڻي مون جهڙو ايوريج دماغ رکڻ وارو سنڌي جڏهن تاريخ ۾ دلچسپي وٺي انهن ڪتابن جو مطالعو شروع ڪري ٿو ته کيس  اُٿندي ئي سنڌ جي تاريخ ٻن حصن ۾ ورهايل ملي ٿي ته ڪيترائي ناڪاري سوال ذهن ۾ اُڀريو اچن. هڪ سوال ته اسين سنڌي جيڪي پاڻ کي مُتحد سڏرائيندا رهون ٿا ۽ پاڻ کي صدين جي تاريخ جو مالڪ ۽ علمبردار سڏرايون ٿا سي پاڻ ۾ پنهنجي تواريخ تي ئي اڃا متفق ناهيون ٿيا ته پوء باقي محاذن تي پاڻ کي متحد ڪوٺائڻ صرف هڪ خام خيالي ئي ٿي سگھي ٿي. ۽ ان ئي متنازعه تاريخ جي ڪتابن جي بنياد تي اسين سنڌي ٻن گروهن ۾ ورهائجي چڪا آهيون. هڪ گروهه ان تاريخ کي مذهب جي بنياد تي اڳتي وٺي ٿو هلي ۽ ٻيو گروه ان تاريخ کي قوميت جي بنياد تي هلائي رهيو آهي. اهي ٻئي گروهه اڃا وڌيڪ گروهن ۾ ورهايل آهن. هاڻ ان ڳالهه جو فيصلو ڪير ڪري ته ڪهڙو ڪتاب صحيح تواريخ بيان ٿو ڪري ۽ ڪهڙو غلط سمت ۾ وٺيو وڃي. جيئن سنڌ جي تاريخ جو قديم ۽ بنيادي ڪوٺايو ويندڙ ڪتاب چچنامو پڻ هڪ لحاظ کان غلطين سان ڀريل ڪتاب آهي جنهن جو اعتراف مترجم پڻ ڪتاب ۾ ڪيترن ئي هنڌ ڪيو آهي، جيئن هڪ هنڌ ٻڌايو ويو ته چچ کي راڻي سونهن ديويء مان هڪ ڌيءُ به هئي، پر ٻي جڳهه تي وري راجا ڏاهر سندس ئي ڀيڻ کي جَتِڻ ڪوٺيو آهي. ٻين به ڪيترين ئي اهڙين غلطين جي نشاندهي مترجم ڪتاب ۾ ڪئي آهي جنهن جو هت ذڪر ڳالهه کي جهڙو ٿيندو هرو ڀرو وڌائڻ. هاڻ جيڪڏهن ايتري قديم ۽ مستند سمجھيو ويندڙ سنڌي تاريخ جي ڪتاب ۾ اهڙيون غلطيون سامهون اچي وڃن ته پوء باقي ڪتابن تي ڀلا ڪهڙو وڃي ڀروسو رهيو.

ٻئي پاسي وري “سنڌوديش” ڪتاب ۾ تاريخ کي ويڪ سمجھڻ لاء وري حوالي طور  چچنامي ۽ البلاذري جي ڪتاب “ڪتاب فتوح البلدان” جو ذڪر ڪيل آهي، جڏهن ته چچنامي ۾ موجود غلطين جو ذڪر به ٿي چڪو، پر البلاذري جي بابت وري اها ڳالهه ٻڌڻ ۾ آئي ته هن اهو ڪتاب هڪ ٻئي عرب موءرخ المدائني جي زباني ڪلامي احوالن تي ترتيب ڏنو آهي، جنهن ۾ البلاذري وقت سر ۽ ضرورت آهر تبديليون پڻ ڪيون آهن.

هيء چوڻي جنهن به چئي آهي، ڳالهه ته برحق ڪئي اٿس،“اهي قومون جيڪي پنهنجي تاريخ مان سبق نه ٿيون پرائين، تاريخ اهڙين قومن تي پاڻ کي ورجائيندي رهي ٿي،” پر جنهن قوم جي تاريخ جا بنياد ئي هيڻا هجن اها قوم ڪاڏي وڃي؟ پر اچرج جهڙي ڳالهه اها آهي ته  ان وقت جي هيڏي وڏي عاليشان سنڌ ملڪ ۾ ڪو اهڙو سنڌي ڪاتب يا تاريخدان ئي نه هو جو کڻي تاريخ رقم ڪري ها، اهو ڪم به عربن کي ڪرڻو پيو، جن جي ڳالهه کي اسين مڃڻ لاء تيار ئي ناهيون.

هاڻ اهي سڀ ڳالهيون ٻڌڻ، پڙهڻ ۽ سمجھڻ کانپوء منهنجي سوچ جي سئي هڪ جاء تي اٽڪي بيٺي آهي ته، ڇا سنڌ جي تاريخ جو ڪو اهڙو ڪتاب اسانوٽ موجود آهي جنهن تي سنڌ جا سڀ عالم، اديب،تاريخدان ۽ مفڪر مُتفق هجن؟ ٻيو سوال هن بندي جي ڪچي ذهن ۾ اهو ٿو اُڀري اچي ته اها تاريخ جنهن تي ڪو متفق ئي ناهي ان کي پڙهڻ ۽ ان تي ٽيڪا ٽپڻي ڪرڻ جو ڪو فائدو به آهي؟ سنڌي نصابي ڪتابن ۾ ته راجا ڏاهر سان گڏوگڏ محمد بن قاسم جو به ذڪر آهي، پوء ڪهڙي خبر ته هيرو ڪير هو يا زيرو ڪير هو. يا ته هڪ ڀيرو ٻيهر جاکوڙ ڪري پنهنجي سنڌ امڙ جي تاريخ کي سڀني جي راء سان هڪ طرفو ڪري ۽ اعتراض جوڳن نُقطن جي تصحيح ڪري اڳتي وڌجي يا وري ان بحث مُباحثي ۾ وقت ضايع ڪرڻ کان بهتر آهي ته  ماٺڙي ڪري ڪنڊ وٺي صوم صلات تي ڌيان ڏيون ۽ جي پُڄي سگھي ته پنهنجي ايندڙ نسلن جي بهتر مستقبل لاء جاکوڙ ڪندا رهون.

http://dailymehran.net/?p=12270

Ashfaq Baba ke Naam!!!!!!!!

Baba Ashfaq Ahmed farmaya karte the," Log aksar mujhse pochte hen k Ashfaq sahab koe acha sa baba bataen.aur mera jawab hamesha yahee hota tha k babe aap k ird gird mojood hen,dekhne wali aankh honi chahye."

Aaj Kerala India ka ek baba mujhe milgaya,us se dua salam kaafi arse se thee magar wo zyada tar chup rehta tha,bas salam ka jawab dena he aur apne kaam se kaam.mujhe pata nahe tha k wo b koe chhupa hua baba he..uski karyana ki shop he Dammam me. Aaj yun he evening walk k garz se nikla to us ki shop se guzar hua to socha salam bhi karloon aur kuch saman bhi leloon..

Aaj baba g bare mood me lag rahe the to unho ne mere salam ka jawab to dedya magar mere ek tanzya jumle pe jo me unko hamesha kehta rehta tha k " aur sunaen baba g kya haal he,koe pareshani wareshani koe tension wension." to wo bechara mera ye jumla sun kar kehdeta tha k bas bhai theek hoon ALLAH ka karam he.

Aaj jaise he maine apna wohee tanzia jumla unke samne duhraya to kehne lage, "bhai bina pyaas k pani ki ahmyat ka kya pata? aur bina bhook k khaane ka kya maza,isi tarha bina tensions aur pareshani k life ka kya maza." me ye jumla sun k sunnn rehgya.. aur walk se wapas lot te hue poora rasta uski ye baat mujhe jhanjhorti rahee. aur me sochta raha k hum thori thori baat pe pareshan hojate hen,jaise k life he khatam hogye ho..

baat asal me masale k chhote ya bare hone ki nahe,baat he us se deal karne ki,sabit qadam rehne ki, aur apne lashaoor me ye baat bithaane ki k life he to problems bhi rahengee,unse moon morna ya khafa hona ya jaan churana aqalmandi nahe......

سعودي عرب ۾ ڪم سانگي آيل نوجوانن جا ٻڏندڙ خواب

Me na manoo haar

Chand saal pehle ki baat he k me apne dost se milne gaya,hamari dosti buhat purani thee aur abhi b he magar fursat na milne k waja se me he nhe ja pata, to ajkal wo thora naraz he. Bulawa bhi bheja mgr phr b me na ja saka. wo bhi ek baba type ki cheez he,jab bhi jao kuch na kuch nae cheez sekhne ko mil he jati he. 

kuch saal pehle jab me us se milne gaya to wo mulaqat yadgar rahee,uske bad b ikka dukka milte rahe mgr us mulaqat me usne mjhse aik bari baat kardi. usne kaha yaar samadar ki lehron ka kabhi mushahida kya he? maine kaha yaar hum to samandar k kinare kuch aur he mushahidat karne jate hen, to muskra kar bola hamari zindagyan in samndar ki lehroon ki manind hen,samandar ki lehren hawa k zor par kinare ko choone ki poori porri koshish karti hen,jan laga deti hen,magar wohee hawa ka zor unko wapas bhi khench leta he, magar wo lehren apna kinara paane ki arzoo aur justajoo musalsal jari rakhti hen, aur himmat nhe harteen.

humen apni zindagy bhi kuch in lehron ki tarha guzarni chahye,kinare tak puhnchane k lye zindagy me bhi koe na koe hawa ka jhonka aa he jata he, aur kinare tak puhnchate puhnchate humen phr peeche dhakel deta he, magar aisa karte karte kabhi kabhar hum himmat har jate hen aur khud ko samndar k hawale kardete hen.

Maine kaha yaar wo sab baat theek he magar kinara mil gaya to bas wo arzoo aur justajoo ka silsila khatam hojaega na,phr kya karna he? uske baad zindagy ka kya maqsad reh jata he, kisi arzoo ya kisi justajoo k beghair zindagy bhi kaisi zindagy.

phr muskraya aur bola budhoo me bhi to yahee keh raha hoon,tmne wohee baat kisi aur tareeke se ghuma k kahi he, me ye keh rha hon k kabhi samandar ki lehren bhi khatam hue hen kinare tak na puhanchne k dukh me? nahe na? yahee zindagy he,koshish karte rehni chahye,kinara mil hee jata he..

uske baad maine ijazat mangi,aur me wahan se nikal k ghar aan puhncha. to ghar aate he uski ye baat maine kahen note bhi kardi thee magar yaad nahe raha k kahan likhi thee,to aaj taqreban koe teen saal baad ye baat yaad agye.. Faheem Akhter

سرڪاري اسڪول هجڻ جي باوجود ٽيوشن جي ضرورت آخر ڇو؟

http://www.awamiawaz.net/education-4 عوامي آواز 17 مارچ 2013

ٽيوشن سينٽرز جو رجحان پاڪستان سميت پوري دنيا ۾ پنهنجون پاڙون مضبوط ڪري چڪو آهي. پاڪستان کان علاوه باقي دنيا جي سڌريل ملڪن ۾ ٽيوشن جو استعمال ڪنهن حد تائين صحيح مقصدن لاء ڪيو وڃي ٿو. مطلب ته جيڪڏهن ڪو ٻار ذهني طور تي ايترو قابل نه آهي جو اسڪول ۾ سٺيون مارڪون کڻي سگھي يا ڪنهن مخصوص سبجيڪٽ کي سمجھڻ ۾ کيس ڪا تڪليف آهي ته ان ٻار کي ٽيوشن سينٽرز تي موڪليو وڃي ٿو ته جيئن کيس ان خاص سبجيڪٽ کي سمجھڻ ۽ ان تي عبور حاصل ڪرڻ ۾ مدد ملي سگھي.

جڏهن ته پاڪسان ۾ ٽيوشن سينٽرز جي صورتحال باقي دنيا کان مختلف آهي. هت ٻار توڙي کڻي ذهين هجي يا موڳو،غريب هجي يا امير يا وچولي طبقي سان تعلق رکندڙ هجي، ان جي لاء ٽيوشن ته لازمي بڻجي چڪي آهي. سکيا ستابا والدين ته پنهنجن ٻارن کي سٺي کان سٺي ٽيوشن سينٽر تي سٺا گريڊز حاصل ڪرڻ کان علاوه معاشري ۾ پنهنجو مان مرتبو برقرار رکڻ لاء پڻ موڪلين ٿا.

سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته سرڪاري اسڪولن ۽ ڪاليجن جي هجڻ جي باوجود ٽيوشن وٺڻ جي ضرورت آخر ڇو ٿي محسوس ٿئي؟ اهي ڪهڙا سبب آهن جن جي ڪري ٻارن ۽ والدين ۾ اسڪولن ۽ ڪاليجن جي پڙهائيءَ تي بي يقيني پيدا ٿئي ٿي ۽ هو پنهنجو رخ ٽيوشن سينٽرز ڏانهن ڪن ٿا.

ڇا ٽيوشن ڪلچر کي هٿي وٺرائڻ ۾ وڏو هٿ ملڪ جي موجوده تعليمي نظام جي ناڪارا هجڻ جو آهي؟ انهن سوالن تي سوچڻ جي نه ڪڏهن اسان ڪوشش ڪئي آهي نه ڪنداسين.

بهرحال هن موضوع تي پوري پاڪستان ۾ سواء هڪ ٻن تحقيقن جي اسانوٽ ٻيو ڪجھ ناهي. ٽيوشن ڪلچر جي ناڪارا يا ڪار آمد هجڻ جو تعين ڪرڻ لاء ڪجھ اهم حقيقتن جي ڄاڻ اسان لاء اهو فيصلو ڪرڻ ۾ڪارآمد ثابت ٿي سگھي ٿي. اهي حقيقتون جيڪي ٽيوشن ڪلچر عام ٿيڻ جو سبب بڻيون آهن اهي ڪجھ هن ريت آهن،

1.               ڪلاس ۾ شاگردن جو تعداد 

 سڀ کان اهم ۽ وڏو مسئلو ڪلاس ۾ شاگردن جو تعداد آهي. هڪ ڪلاس ۾ سَٺ کان اَسي شاگردن کي هڪ وقت ۾ هڪ استاد صرف چاليهن منٽن تائين ڪهڙي توجھ ڏئي سگھي ٿو. نتيجو اهو نڪري ٿو ته ڪلاس ۾ استاد جي صحيح توجھ نه ملڻ ڪري مجبور ٿي ٻار ٽيوشن سينٽر وڃڻ ۾ ئي پنهنجي ڀلائي سمجھي ٿو. اهو هڪ اهم مسئلو آهي جنهن کي جيڪڏهن جلد از جلد حل نه  ڪيو ويو ته صورتحال وڌيڪ خراب ٿيڻ جو امڪان آهي.

2.          استادن جي گھٽ پگھار ۽ باقي سهولتن جو نه هجڻ

  هي هڪ ٻيو اهم سبب آهي جنهن جي ڪري شاگردن کي ٽيوشن سينٽرن جو منهن ڪرڻو پوي ٿو. استادن جي گھٽ پگھار ۽ گورنمينٽ جي طرف کان ٻيون سهولتون نه هجڻ جي ڪري استادن کي به مجبورن ٽيوشن سينٽرز کانسواء ٻي ڪا واٽ نظر نه ٿي اچي ۽ هو ڪنهن نه ڪنهن ريت ٻارن کي ٽيوشن وٺڻ تي مجبور ڪريو ڇڏين. ان ڳالهه ڪرڻ ۾ بالڪل ڪو وڌاء  نه ٿيندو ته اسانوٽ ٽيوشن پڙهائڻ هڪ ڪاروبار جي شڪل اختيار ڪري چڪو آهي. استادن کي جيڪي ڪجهه ٻارن کي اسڪول ۾ سيکارڻو هو سو هو ٽيوشن جي ذريعي ڀرپور توجهه ڏيئي سيکاري رهيا آهن. صرف اتي ئي ڳالهه ختم ناهي پر ٻارن کي ٽيوشن وٺڻ لاء پريڪٽيڪلز ۾ فُل مارڪن ۽ امتحان ۾ ڦرا ۽ ڪارتوس پهچائڻ تائين جي ذميواري به انهن مظلوم استادن کي نڀائڻي ٿي پوي.

3.       امتحاني نظام

  پاڪستان جي اسڪولن ۾ امتحانن جو جو نظام ڪجھ هن ريت آهي ته ٻارن کي امتحانن جي تياريء لاء ڪلاس ۾ سڄو سال هر سبجيڪٽ جي بس سرسري معلومات ڏني وڃي ٿي. جڏهن ته امتحاني پرچي ۾ پوري سبجيڪٽ مان ڪٿان به ڪو به سوال اچڻ جي صورت ۾ ٻار منجھيو پون. جنهن سان ٻار ۾ رٽي هڻڻ Rote Learning   جو رجحان جنم وٺي ٿو. انجو نتيجو اهو نڪري ٿو ته ٻار آخرڪار مجبور ٿي ٽيوشن سينٽرز ڏانهن وڃن ٿا، ۽ اتي اهي ساڳيا ئي استاد ٻار کي ان سبجيڪٽ جي باري ۾ تفصيلي معلومات ڏين ٿا. جيڪڏهن اسڪول ۾ ئي ٻارن کي اهڙي تربيت ڏني وڃي جو ٻار امتحانن ۾ رٽا هڻي پاس ٿيڻ جي بجاء پنهنجي سبجيڪٽ تي ڀرپور ابور حاصل ڪري ڪجهه پنهنجي مدد پاڻ ڪجهه استادن جي مدد سان بهترين ڪارڪردگي ڏئي سگھن ٿا. ۽ اهو صرف ان صورت ۾ ممڪن آهي ته سالياني امتحاني نظام کي تبديل ڪري جيڪڏهن سيميسٽر وارو امتحاني نظام لاڳو ڪيو وڃي ته ٻارن تان پڙهائيء جو وزن هلڪو ٿي ويندو ۽ ٽيوشنز تي ٽائيم ۽ پئسو سيڙائڻ جي به ضرورت نه ٿيندي.

4.    والدين جي گھٽ توجھ ۽ گھٽ تعليم

 والدين جي پڙهيل لکيل هجڻ جا ٻارن جي تعليم تي بهترين اثر پون ٿا ۽ هو ٻارن کي سٺي توجهه ڏئي سگھن ٿا.اسانجي معاشري ۾ ٻارن جي تعليم جو ذميوار گھڻو ڪري ماءُ کي سمجھيو وڃي ٿو. ان مان سوال اهو ٿو اُڀري ته هت ڪيتريون مائون پڙهيل لکيل آهن؟ جيڪڏهن ڳالهه ڪجي ”ورڪنگ پيرنٽس“ جي، مطلب اهي والدين جيڪي نوڪريون ڪن ٿا ۽ تقريبن سڄو ڏينهن ٻاهر رهن ٿا ته ظاهر آهي ته انهن جي توجهه پڻ ٻارن جي تعليم ڏانهن گھٽ ٿيندي. ۽ اڄڪلهه ڪيترا اهڙا والدين آهن جيڪي ٻار کي شام جو گڏ ويهاري هوم ورڪ ڪرائين ٿا. ان سڄي صورتحال جو نتيجو اهو ٿو نڪري ته ٻارن کي ٽيوشن سينٽرز جي حوالي ڪيو ٿو وڃي.

مٿي بيان ڪيل سڀني مسئلن جو حل آخرڪار ٽيوشن سينٽرز تي ئي اچي ختم ٿئي ٿو. پر ڇا اهو ذهين شاگرد ٽيوشن افورڊ ڪري سگھي ٿو جنهن جو پئُ سڄو ڏينهن بس ٽي سو کان پنج سو جي ڏهاڙي ڪري ٿو؟ جڏهن ته ڪنهن به ٽيوشن سينٽر تي هڪ سبجيڪٽ جو معاوضو گھٽ ۾ گھٽ هڪ هزار روپيا آهي. ان غريب ۽ ذهين شاگرد جو ڇا ٿيندو جيڪو مشڪل سان پنهنجو پيٽ گذر ڪري رهيو آهي. اهو ته ٻنهي جهانن کان ويو. نه انکي اسڪول ۾ توجهه ملي نه هو ٽيوشن لاء وڃي سگھيو. اهڙا ڪيئي مثال اسنجي اردگرد موجود آهن جن ۾ ويچارا ذهين شاگرد اسانجي معاشري جي ٻٽي تعليمي معيار جي ڪري اڳتي وڌي نه سگھيا.

 ٻئي طرف هڪ ٻار جيڪو جيئن تيئن ڪري، ٽيوشن پڙهي، غير حل ٿيل پرچن تان مخصوص سوالن جي تياري ڪري يا ڦرا هڻي جڏهن يونيورسٽئَ تائين پهچي ٿو ته اُتي ان ٻار کي شروعات ۾ ٿوري تڪليف ضرور ٿئي ٿي. ڇاڪاڻ جو يونيورسٽي ۾ ته گروپ اسٽڊي يا سيلف اسٽڊي کان علاوه ٽيوشن وغيره جو رجحان ته نه جي برابر آهي. پوء جڏهن هو آهستي آهستي ماحول کي سمجھي چار يا پنج سال پنهنجو ذهن ۽ قابليت استعمال ڪري ڊگري وٺي ٿو ته سندس خوشئَ جي انتها نه ٿي رهي. جيڪڏهن ان ساڳئي ٻار کي سيلف اِسٽڊي ۽ گروپ اِسٽڊي واري تربيت بنيادي تعليم کان وٺي ڏني وڃي ها ته والدين جا پئسا به بچن ها ۽ ٻار جو قيمتي وقت به، جنهن ۾ هو ٽيوشن پڙهڻ واري وقت ۾ راند روند ۽ ٻين صحتمند ايڪٽوٽيز ۾ حصو وٺي پڙهائي سان گڏوگڏ جسماني ۽ ذهني طور تي صحتمند رهي شايد اڃا ڪجھ اهڙو بهترين ڪم ڪري سگھي ها جنهن سندس والدين ۽ ملڪ جو نالو پڻ روشن ٿئي  ها.  A sound mind lives in A sound body   جي چوڻئ مان پڻ اها ڳالهه واضح ٿئي ٿي. مٿين ڳالهه تي ٿي سگھي ٿو ته ڪجھ پڙهندڙ دوستن کي اختلاف هجي ۽ سندن ذهنن ۾ اها ڳالهه اُڀري ته يونيورسٽي ۾ پهچڻ تائين ٻار جو ذهن ايترو پختو ٿي وڃي ٿو جو هو سيلف اِسٽدي جي قابل ٿي وڃي ٿو، جڏهن ته اسڪول يا ڪاليج تائين ٻار جو ذهن اڃا ڪچو هجڻ جي سبب کيس پڙهائيء ۾ مدد جي ضرورت پوندي رهي ٿي جيڪا صرف ۽ صرف ٽيوشن جي ذريعي ٿي سگھي ٿي. ته دوستن جي ان اعتراض جي اڳڪٿي ڪندي ان جي باري ۾ صرف ايترو چوڻ ڪافي رهندو ته اسڪول ۽ ڪاليج تائين جيڪڏهن ٻار جو ذهن ڪچو آهي ته ان ليول تي سليبس به ته ٻار جي ذهن مطابق ئي جوڙيو وڃي ٿو.

افسوس ته ان ڳالهه جو آهي ته اسان پنهنجي اولاد کي ٽيوشن سينٽرز جي رحم و ڪرم تي ڇڏي ڏنو آهي جتي موجود استادن لاء شايد پهرين ترجيح پئسو ئي آهي. جيڪڏهن انهن استادن کي واقعي تعليم عام ڪرڻ جي ايتري ئي گھرج هجي هان ته اها ته اسڪولن ۾ به ڪري سگھجي پئي. بهترين ۽ مهانگي ٽيوسن سينٽر تي پنهنجي ٻار کي موڪلي پئُ ته مطمئن ٿي اهو چئي ويهي رهيوته مون ته پنهنجو فرض پورو ڪيو هاڻ ٻار جو نصيب. ڇا پئُ جو فرض بس ايترو هو؟ اهو سوچڻ جو وقت ڪنهن وٽ آهي ته جيڪي پئسو اسان پنهنجي اولاد جي تعليم تي خرچ ڪري رهيا آهيون اهو سجايو به وڃي ٿو يا نه. اهو ڪير سوچي يا ڪير ان ڳالهه تي غورو فڪر ڪري ته جنهن به ٽيوشن سينٽر يا سرڪاري تعليمي اداري ۾ اسين پنهنجي ٻار کي موڪلي رهيا آهيون انجو قبلو درست آهي به يا نه. ڪجھ ڏينهن اڳ فيس بڪ تي هڪ ووٽنگ ڪرائي وئي، جنهن ۾سوال اهو پڇيو ويو ته ” ڇا ٽيوشن ڪلچر موجوده تعليمي نظام کي مضبوط ڪري رهيو آهي يا ناڪاره بڻائي رهيو آهي؟“ ان ووٽنگ کي فيس بڪ تي موجود پاڪستان ۾ مختلف شعبن سان تعلق رکندڙ گروپن ۾ ۽ پيجن تي وڌ کان وڌ پکيڙيو ويو ته جيئن گھڻي کان گھڻا ماڻهو شرڪت ڪري سگھن. پڙهندڙن کي اهو ٻڌي بالڪل حيرت ڪانه ٿيندي ته ان سوال تي هڪ هفتي ۾ صرف ٽي ووٽ مليا جن جي راء اها هئي ته ٽيوشن ڪلچر موجوده تعليمي نظام کي ناڪاره بڻائي رهيو آهي. اهو آهي اسانجو حال.

ٽيوشن ڪلچر جي عام ٿيڻ سان گورنمينٽ جي تعليمي ادارن جي معيار تي جيڪو اثر پيو آهي ان کان شايد گورنمينٽ به چڱي طرح واقف آهي. جنهن جي ڪري ئي تعليمي بجيٽ ۾ ٻه سيڪڙو کان به گھٽ بجيٽ رکي وئي آهي. هاڻ گورنمينٽ کي صلاح اها ئي آهي ته ٽيوشن ڪلچر جي عام ٿيڻ سان  اها ٻه سيڪڙو بجيٽ ڪنهن ڪم جي ناهي، بهتر اهو ئي ٿيندو ته سرڪاري اسڪولن ۽ ڪاليجن کي بند ڪري اهي ٻه سيڪڙو به غريب مسڪين وزيرن ۽ بيوروڪريٽس جي ڪفالت لاء استعمال ڪيا وڃن، ڇاڪاڻ جو استادن جي پگھارن ۽ اسڪولن ۽ ڪاليجن جي مرمت لاء ايندڙ لکين ڪروڙين روپين جا فنڊَ نه ئي صحيح طريقي سان استعمال ڪيا وڃن ٿا نه ئي انهن جو ڪو حساب ڪتاب آهي. هونئن به گورنمينٽ جا اسڪول اڄڪلهه ته بس ”سرٽيفڪيٽ ايوارڊنگ اِنسٽيٽيوشنز“ بڻجي چڪا آهن.

فهيم اختر ميمڻ