پالو ڪوئلهو جي ناول “دي الڪيمسٽ” جو مختصر تعارف ۽ انجي سنڌي ترجمي ۾ فني ڪوتاهيون!روزاني مهراڻ

پالو ڪوئلهو جي ناول “The Alchemist” جو مختصر تعارف ۽ انجي سنڌي ترجمي ۾ فني ڪوتاهيون!

علمي، ادبي ۽ روحاني مَنڊلين ۾ پالو ڪوئلهو کي جديد دور جو زندهه درويش ڪوٺيو وڃي ٿو. سندس ناول                  “ڪيمانگر The Alchemist” پڙهڻ کانپوء واقعي ان ڳالهه ۾ ڪو وڌاء محسوس نه ٿو ٿئي. هي ناول پُرتگالي ٻوليء مان انگريزيء ۾ ترجمو ٿيڻ کانپوء پوري دنيا ۾ مڃتا جي اوچائين تي پهچي ويو. گِنيز بُڪ آف ورلڊ رڪارڊز ۾ هن ڪتاب جو نالو دنيا جي سڀ کان وڌيڪ ترجمو ٿيندڙ ڪتاب جي طور تي شامل آهي. جنهن کانپوء اڄ تائين هي ڪتاب لڳ ڀڳ دنيا جي پنجهٺ ٻولين ۾ ترجمو ٿي چُڪو آهي، ۽ ڏهن سالن تائين آمريڪا ۾ بهترين وڪرو ٿيندڙ ڪتاب جو خطاب پڻ ماڻي چڪو آهي. سندس ٻين ناولن ۾؛

Eleven Minutes, By the River Piedra I Sat Down and Wept, Veronika Decides to Die, The Winner Stands Alone, Manual of the Warrior of Light, The Zahir, The Devil and Miss Prym, The Fifth Mountain, The Witch of Portobello, The Valkyries, Like the Flowing River,       آهن.Aleph, Brida,Life, Manuscript Found in Accra

 هَينري مِلر واري ڳالهه ته، “ الماڙيء ۾ رکيل ڪتابُ ناڪارا هٿيار وانگي آهي.” سو منهنجي لاء هي ڪتاب پڙهڻ کانپوء اهو نا ممڪن هو ته باقي ڪتابن وانگي هن ڪتاب کي به يا ته اڌ قيمت ۾ وڪرو ڪري نئون ڪتاب خريد ڪجي ها يا وري ڪتابن جي الماڙيء ۾ سجائي رکي ڇڏجي ها.  سو ٻه سال اڳ جڏهن هن ڪتاب کي پڙهڻ سان گڏوگڏ ترجمو ڪرڻ جو پڻ پڪو پهه ڪيم ته ذهن ۾ اها ئي ڳالهه هئي ته هن جهڙو ناياب ڪتاب اڃا تائين سنڌي ادب جو حصو ڇو نه بڻجي سگھيو آهي. هن ڪتاب جو ترجمو ڪرڻ جو سبب منهنجي ان ڪيفيت ۾ وڃڻ جي ڪوشش پڻ هئي جنهن ڪيفيت ۾ اهو ڪتاب اصل ليکڪ لکيو آهي. ڪتاب جو ترجمو شروع ٿيو، پر بدقسمتي اها رهي ته صرف ڪجھ ئي صفحا ترجمو ڪرڻ کانپوء زماني جي لاهن چاڙهن جي ور چڙهي ويس، ۽ پورا ٻه سال اهو ڪتاب الماڙيء جي زينت بڻيو رهيو. ٻن سالن کانپوء ٻيهر ان ڪتاب پڙهڻ ۽ انکي ترجمو ڪرڻ جو شوق جاڳيو، ان جو سبب اهو هو ته هي اهو ڪتاب آهي جيڪو زندگيء جي ڀوڳنائن، ڪشالن ۽ تڪليفن کي سمجھڻ، انهن کي حل ڪرڻ ۽ انهن تي ثابت قدم رهڻ ۾ وڏي مدد ڪري ٿو. زندگيء جي چوواٽن ۾ ڀٽڪي ويل اهڙا ارواح جيڪي همت هاري ويٺا آهن ۽ پاڻ کي پنهنجي منزل ڳولڻ جي بدران زندگيء جي تيز وهڪري جي حوالي ڪري ڇڏيواٿن، انهن جي لاء هن ڪتاب ۾ رهنمائي آهي.

 هن ڪتاب ۾ ليکڪ جي ڪاريگريء جو هڪ بهترين انداز اهو آهي ته هن خيالي دنيا (Fantasy World) کي حقيقي دنيا (Real World) سان جهڙي طرح مطابقت ۾ رکيو آهي ان جو مثال Fantasy ياFiction  جي ڪنهن ٻئي ناول ۾ ورلي ملي ٿو. هونئن ته سڄو جو سڄو ڪتاب ڪنهن عجوبا کان گھٽ ناهي، اهو ئي سبب آهي جو ايترا سال گذرڻ کانپوء به ان ڪتاب جي ڇاپ پڙهندڙن جي دلين تي اُڪري چڪي آهي، سو هن ڪتاب جي هڪ اڌ جملي جو ترجمو پيش ڪندو هلجي، “ماڻهو چاهين ٿا ته اڳلو سندن مرضيء پٽاندڙ پاڻ ۾ تبديلي آڻي. پر جڏهن ڪو شخص سندن مرضيء تي نه ٿو هلي ته هو ڪاوڙجيو پون. هر ڪنهن کي اها چڱي ريت پروڙ آهي ته ٻين کي زندگي ڪيئن گذارڻ گھرجي، پر پنهنجي زندگي ڪيئن گذارجي اهو سوچڻ لاء ڪو به تيار ناهي.”  هن ناول جو تَتُ يا اصل مقصد ۽ بنياد هن جملي تي رکيو ويو آهي ته، “ جڏهن توهان ڪنهن شيء جي خواهش ڪيو ٿا ته، سموري ڪائنات ان کي ماڻڻ جي منصوبي ۾ اوهانجي واهَرَ ڪري ٿي.”

هاڻ اچجي اصل ڳالهه تي، جنهن جي لاء قلم کڻڻ جي ضرورت پيش پئي. جڏهن هن ڪتاب جو سنڌيء ۾ ترجمو پورو ڪرڻ وارو هئس ته اها خبر ملي ته هي ڪتاب اڳ ۾ ئي هڪ جوڌي جوان پاران سنڌيء ۾ ترجمو ٿي ڇپجي به چڪو آهي. اها ڳالهه ٻڌي مونکي ڪا تڪليف ڪو صدمو نه رسيو، پر سَرَهو ٿيس ته سنڌي ادب ۾ جنهن ناياب ڪتاب جي کوٽ محسوس ٿي رهي هئي سا هاڻ پوري ٿي. ان دوران ئي ان سنڌي ترجمي کي پڙهڻ جو موقعو مليو. پر اهو ترجمو پڙهندي مونکي اچرج به ٿيو ۽ مايوسي به ٿي. سنڌيڪار ڪتاب جي ڪردارن جا نالا مٽائڻ سان گڏو گڏ ٻيون به ڪيتريون ئي فَني ڪوتاهيون ڪيو آهن، جن سان ڪتاب جي اصل روح تائين پهچڻ ناممڪن آهي.

انهن مان ڪجھ غلطين جي وضاحت هت ڪرڻ ضروري ٿو سمجھان. هڪ ته ناول جي مکيه ڪردار جو نالو ناصر نه پر سانتياگو آهي، ٻيو ته سانتياگو جنهن بادشاهه سان مليو انجو نالو عبدالله نه پر مالڪي زيڊڪ هو. مالڪي زيڊڪ دراصل يهودين جي روحاني رهبرَ طور سڃاتو وڃي ٿو، جنهن کي عبدالله جو نالو ڏئي سنڌيڪار ڪهاڻيء جو پس منظر تبديل ڪرڻ سان گڏوگڏ ليکڪ جي ساک کي پڻ هاڃو رسائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. جڏهن ته هن ڪتاب کي اصل پُرتگالي ٻوليء مان انگريزي ٻوليء ۾ ترجمي ڪرڻ واري ايلن.آر.ڪليرڪ ڪتاب جي هڪ هڪ لفظ ۽ جُملي کي جيئن جو تيئن انگريزيء ۾ بيان ڪري پنهنجي ذميواري پوري ڪئي آهي . ترجمي ڪرڻ جو مقصد ئي اهو هوندو آهي ته اصلي ڪتاب ۾ بيان ڪيل حالتن، واقعن، جڳهين، ڪردارن کي سڌو سنئون ٻي ٻوليء ۾ منتقل ڪجي ته جيئن پڙهندڙن جي ذهن ۾ ڪتاب پڙهڻ کانپوء ان بابت ڪو حتمي نتيجو اخذ ڪرڻ کان پهريائين اهي سڀ شيون جيئين جو تيئن موجود هجن.

هڪ ٻي فَني غلطي جيڪا سنڌيڪار کان ٿي آهي، اها هن ريت آهي ته، ناول ۾ ٻن پٿرن (يُورِم ۽ ٿُومِم) جو ذڪر ٿيل آهي. عبراني ٻوليء ۾ يُورِم جو معنى آهي ‘روشني‘ ۽ ٿُومِم جي معنى آهي ‘ڪماليت’.  يهودي عقيدن جي مطابق هنن پٿرن کي الهامي پٿر سمجھيو وڃي ٿو ۽ يهودي  پادري (رَبي) خدا کان رهنمائي حاصل ڪرڻ لاء هنن جو استعمال ڪندا آهن. پر سنڌيڪار پنهنجي ترجمي ۾ انهن پٿرن کي اصل نالن جي بدران ياقوت ۽ مرجان ڪوٺيو آهي. جڏهن ته اصل ناول ۾ انهن پٿرن جو رنگ اڇو ۽ ڪارو آهي، ۽ ڪجھ تحقيق ڪرڻ کانپوء ان ڳالهه جي تصديق پڻ ٿي، پر سنڌيڪار جي ترجمي ۾ استعمال ٿيل ياقوت ته رنگ جو ڳاڙهو ٿئي ٿو. 

  ڪتاب جي نالي جي ترجمي ‘ڪيمياگر’ سان ڪو خاص اختلاف ناهي. پر، 1910 واري پرمانند ميوارام واري سنڌي لُغت جيڪا سنڌ جي علمي ۽ اَدبي وايي منڊل ۾ هڪ مُستَنَد سنڌي لُغت سمجھي وڃي ٿي ۽ انجو هڪ نُسخو بِرٽش ميوزيم ۾ پڻ رکيل آهي، ته اُن مطابق The Alchemist  جي معنى ڪيمياگر نه پر ڪيمانگر آهي. تنهنڪري  ڪيمانگر استعمال ڪرڻ سان ترجمي جي ساک قائم رهي سگھي ٿي.

اهڙيون ٻيون به ڪيتريون ئي فَني غلطيون ڪتاب جي ترجمي ۾ موجود آهن جن سان ليکڪ جو اصل پيغام پڙهڻ وارن تائين صحيح نموني نه پهچي سگھيو آهي. ان ترجمي مان اهو پڻ واضح ٿئي ٿو ته مُترجم ناول جو اصل پيغام پڙهندڙن تائين رسائڻ جي بجاء پنهنجو سنڌي ٻوليء تي اُبور پيش ڪيو آهي.  

هي سڀ ڳالهيون ڪرڻ جو مقصد سنڌيڪار يا پبلشر جي ساک کي هاڃو رسائڻ بالڪل ناهي، پر انهن مڙني سنڌيڪار دوستن ۽ پبلشرز جي لاء هٿ ٻڌي هڪ فقيراڻو عرض آهي ته مهرباني ڪري ٻاهرئين ادب جا بهترين ۽ گھڻي کان گھڻا ڪتاب سنڌي ٻوليء ۾ آندا وڃن، ته جيئن سنڌ جي ادبي، علمي، سياسي، سماجي ۽ روحاني ميدانن ۾ رهجي ويل خالَ ڀري سگھجن، پر انهن ڪتابن جي ڇاپڻ کان اڳ انهن جي ٿيل ترجمي جي مڪمل جاچ پڙتال ۽ اصل ڪتاب سان پوري پوري ڀيٽا ڪئي وڃي ۽ ترجمي ۾ ڪنهن به قسم جي ڦَير گھيرنه ڪئي وڃي ته جيئن اصل ليکڪ جي محنت اجائي نه وڃي. ٻيو ننڍڙو عرض انهن سنڌي نقاد دوستن کي به آهي ته مهرباني ڪري دوستي ياريء ۾ ونگار وهي هرو ڀرو پنهنجا قيمتي لفظ ضايع ڪرڻ کان چڱو آهي ته پنهنجي تنقيدي صلاحيتن جو گھيرو تنگ ۽ مضبوط رکيو وڃي ته جيئن پڙهندڙن کي ۽ سنڌ کي سٺي کان سٺا ليکڪ ۽ مترجم مهيا ٿي سگھن. ڇاڪاڻ جو سنڌي ادب کي هاڻ ڪوانٽٽي .

جي نه پر ڪوالٽيء جي ضرورت آهي

http://dailymehran.net/?p=12836#more-12836

Is that all what today's readers want?

They said: There is no color, no women, no affair, no romance, no glamour in your story.

I asked: Is that all what today's readers want?

They replied: Yes.

I said: If readers hav no other choice, they wil read what you provide to them.

And they bursted into laughs, and asked: what about our investment? 9/6/2013

سنڌ جي تاريخ جا هيڻا بنياد ! روزاني مهراڻ

سنڌ جي تاريخ جا هيڻا بنياد !

نه مان اديب نه ڪو مفڪر نه ڪو تاريخدان، نه منهنجا ابا ڏاڏا ان مشغلي ۾ هئا. مان ڳالهه ڪندس پنهنجي ادنى سوچ سمجھ جي حساب سان، پنهنجي محدود مينٽل ايپروچ جي حساب سان. سوچڻ سمجھڻ لاء الله سائينءَ دماغ ته ڏنو آهي نه، پوء جيڪڏهن انکي صحيح وقت ۽ موقعي تي استعمال نه ڪجي ته به ٿي نا شڪري. سو ڳالهين جون ڳنڍيون کولبيون وڃبيون پوء ڏسئون ٿا ته ڪاٿي ٿا پهچئون. مونکي اها به پروڙ آهي ته جنهن نانگ جي ٻِرَ ۾ مان هٿ پيو وجھان، ان جو نتيجو به ڀوڳڻو پوندو، گھڻو ڪجھ ٻڌڻو به پوندو. پر مونکان ٻيلي رهيو نه ٿو ٿئي، ڇاڪاڻ جو اهو سوال آهي سنڌ جو، سنڌين جو ۽ سنڌ جي تاريخ جو. ظاهر آهي سنڌي هجڻ ڪري اسان تي فرض آهي ته اسين پنهنجي سنڌ جي تاريخي واقعن، مختلف وقتن ۾ ٿيندڙ ڪاهُن ۽ سنڌ تي حڪمراني ڪندڙ شخصيتن جي بابت ٿوري گھڻي ڄاڻ ته ضرور رکون.

هن ننڍڙيء تمهيد کانپوء سنڌ جي تاريخ بابت ڪجھ ڪتابن جو ذڪر ڪرڻ لازمي آهي، هڪ آهي “چچ نامو”، “تاريخِ معصومي” ۽ “سنڌوديش”. ان ئي مضمون تي هڪ ٻيو ڪتاب “تحفته الڪرام” پڻ آهي، پر مٿي ذڪر ڪيل ٽن ڪتابن جي مطالعي کانپوء چوٿين ڪتاب جي مطالعي جي سگھ به ڪانه رهي نه وري ضرورت محسوس ٿي. سنڌ جي تاريخ ۾ دلچسپي رکندڙ دوستن هنن ڪتابن جو ضرور مطالعو ڪيو هوندو، ۽ مختلف ذريعن سان انهن ڪتابن جي بابت پنهنجي راء پڻ ڏني هوندي. ۽ “جمهوريت آهي پنهنجي پنهنجي راء ڏيڻ جو حق هر ڪنهن کي آهي،” واري ڳالهه به ضرور ڪئي هوندي. مڙني دوستن جي راء اکين تي. ٻي ڳالهه، اهو واضح رهي ته هن ليک ۾ نه اهو ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي آهي ته ڪير هيرو هو ۽ ڪيرو زيرو هو، نه وري اهو ته ڪهڙو ڪتاب صحيح آهي ڪهڙو غلط. انهن ٽنهي ڪتابن جي مطالعي کانپوء عام رواجي سوالن ۽ بحث کان هٽي ڪري ڪجھ نوان سوال اڀريا، جن جو ذڪر سنڌي هجڻ جي ناتي لازم ٿي پيو ۽ انهن سوالن جا جواب حاصل ڪرڻ به مون پنهنجو حق سمجھيو. انهن سوالن جو ذڪر اڳتي هلي ايندو.

ڳالهه شروع ڪجي چچ نامي کان. هي ڪتاب اصل ۾ عربيء ۾ لکيو ويو هو، جنهن جي اصل تاريخ ۽ اصل ليکڪ جو پتو نه پئجي سگھيو آهي. سنڌ ۾ هي ڪتاب فارسيء جي ترجمي سان پهتو، جيڪو سنه 613 هجري ڌاري علي ڪوفي ڪيو هو. تنهن کانپوء سائين مرزا قليچ بيگ  هن ڪتاب جو انگريزي ترجمو ڪري سنه 1900ع ڌاري ڪمشنر پريس مان ڇپرائي پڌرو ڪيو. پوءِ سنڌي ادبي بورڊ سنڌي ٻوليء جي خدمت کي پنهنجو فرض سمجھي ان فارسي ڪتاب جي سنڌيء ۾ ترجمي جي ذميواري سائين مخدوم امير احمد کي سونپي، جن جي جاکوڙ سان سنه 1954ع  ڌاري هن ڪتاب جو پهريون سنڌي ترجمو پڌرو ٿيو. هن ڪتاب جي سائين مرزا قليچ بيگ صاحب واري انگريزي ڪتاب جي مهاڳ ۾ سائين اها ته ڳالهه واضح ڪري ڇڏي آهي ته هي ڪتاب تاريخِ معصومي ۽ تحفته الڪرام کان به پراڻو آهي سو انهن ٻنهي ڪتابن جو بنياد پڻ گھڻي قدر چچنامي تي ئي رکيل آهي. ۽ اها واقعي حقيقت به آهي ته تاريخِ معصومي ۽ چچنامي جي مطالعي کانپوء انهن ٻنهي ڪتابن ۾ پيش آيل حالتن ۽ واقعن ۾ ٿوري گھڻي فرق سان مُشابهت ضرور نظر اچي ٿي.

ٻئي پاسي وري سائين جي.ايم.سيد جي ڪتاب سنڌوديش مان ڪجھ حوالن جي مطالعي کانپوء اهو نتيجو اخذ ٿيو ته مٿي ڄاڻايل ڪتابن(چچنامو،تاريخ معصومي،تحفته الڪرام) ۾ بيان ڪيل تاريخ هن ڪتاب سان ڪنهن به ريت مشابهت ۾ ناهي. انهن ڪتابن ۾ راجا ڏاهر جي پيء چچ جي رعيت سان ڪيل ظلمن جو ذڪر آهي، ته ڪيئن هن تخت حاصل ڪرڻ لاء راڻي سونهن ديويء سان ملي ڪري ڪيترائي سنڌي مارائي راجا ساهسي راء جو تخت حاصل ڪيو، ۽ پنهنجي سلطنت کي وسيع ڪرڻ لاء ڪيتري بي رحميء سان هن مختلف بادشاهن جا تخت اونڌا ڪيا ۽ ڪهڙي ڌوڪي سان هن راجا ساهسيء جي ڀاء ۽ تخت جي اصل حقدار مهرٿ کي جنگ ۾ قتل ڪيو ۽ سندس پٽ ڏاهر ڪٽر برهمڻ هجڻ جي باوجود نجومين جي چوڻ تي تخت بچائڻ لاء پنهنجي ڀيڻ سان شادي ڪري پنهنجي ڀاء ڏهرسين جي حڪم ۽ پنهنجي ڌرم کي پڻ پُٺي ڏني. راجا ڏاهر جي عربن سان جنگين بابت ڪيترائي واقعا ڪجھ اهڙي نموني بيان ڪيا ويا آهن جو سنڌ جي انهن حاڪمن جي متنازعه شخصيت جو اندازو ڪو به شخص آسانيء سان لڳائي سگھي ٿو. جڏهن ته ڪتاب سنڌوديش ۾ انهن سڀني ڳالهين جي ڀرپور نفي ڪئي وئي آهي ۽ راجا ڏاهر جي اميج کي درست ڪرڻ جي ڪوشس ڪئي وئي آهي.

هاڻي مون جهڙو ايوريج دماغ رکڻ وارو سنڌي جڏهن تاريخ ۾ دلچسپي وٺي انهن ڪتابن جو مطالعو شروع ڪري ٿو ته کيس  اُٿندي ئي سنڌ جي تاريخ ٻن حصن ۾ ورهايل ملي ٿي ته ڪيترائي ناڪاري سوال ذهن ۾ اُڀريو اچن. هڪ سوال ته اسين سنڌي جيڪي پاڻ کي مُتحد سڏرائيندا رهون ٿا ۽ پاڻ کي صدين جي تاريخ جو مالڪ ۽ علمبردار سڏرايون ٿا سي پاڻ ۾ پنهنجي تواريخ تي ئي اڃا متفق ناهيون ٿيا ته پوء باقي محاذن تي پاڻ کي متحد ڪوٺائڻ صرف هڪ خام خيالي ئي ٿي سگھي ٿي. ۽ ان ئي متنازعه تاريخ جي ڪتابن جي بنياد تي اسين سنڌي ٻن گروهن ۾ ورهائجي چڪا آهيون. هڪ گروهه ان تاريخ کي مذهب جي بنياد تي اڳتي وٺي ٿو هلي ۽ ٻيو گروه ان تاريخ کي قوميت جي بنياد تي هلائي رهيو آهي. اهي ٻئي گروهه اڃا وڌيڪ گروهن ۾ ورهايل آهن. هاڻ ان ڳالهه جو فيصلو ڪير ڪري ته ڪهڙو ڪتاب صحيح تواريخ بيان ٿو ڪري ۽ ڪهڙو غلط سمت ۾ وٺيو وڃي. جيئن سنڌ جي تاريخ جو قديم ۽ بنيادي ڪوٺايو ويندڙ ڪتاب چچنامو پڻ هڪ لحاظ کان غلطين سان ڀريل ڪتاب آهي جنهن جو اعتراف مترجم پڻ ڪتاب ۾ ڪيترن ئي هنڌ ڪيو آهي، جيئن هڪ هنڌ ٻڌايو ويو ته چچ کي راڻي سونهن ديويء مان هڪ ڌيءُ به هئي، پر ٻي جڳهه تي وري راجا ڏاهر سندس ئي ڀيڻ کي جَتِڻ ڪوٺيو آهي. ٻين به ڪيترين ئي اهڙين غلطين جي نشاندهي مترجم ڪتاب ۾ ڪئي آهي جنهن جو هت ذڪر ڳالهه کي جهڙو ٿيندو هرو ڀرو وڌائڻ. هاڻ جيڪڏهن ايتري قديم ۽ مستند سمجھيو ويندڙ سنڌي تاريخ جي ڪتاب ۾ اهڙيون غلطيون سامهون اچي وڃن ته پوء باقي ڪتابن تي ڀلا ڪهڙو وڃي ڀروسو رهيو.

ٻئي پاسي وري “سنڌوديش” ڪتاب ۾ تاريخ کي ويڪ سمجھڻ لاء وري حوالي طور  چچنامي ۽ البلاذري جي ڪتاب “ڪتاب فتوح البلدان” جو ذڪر ڪيل آهي، جڏهن ته چچنامي ۾ موجود غلطين جو ذڪر به ٿي چڪو، پر البلاذري جي بابت وري اها ڳالهه ٻڌڻ ۾ آئي ته هن اهو ڪتاب هڪ ٻئي عرب موءرخ المدائني جي زباني ڪلامي احوالن تي ترتيب ڏنو آهي، جنهن ۾ البلاذري وقت سر ۽ ضرورت آهر تبديليون پڻ ڪيون آهن.

هيء چوڻي جنهن به چئي آهي، ڳالهه ته برحق ڪئي اٿس،“اهي قومون جيڪي پنهنجي تاريخ مان سبق نه ٿيون پرائين، تاريخ اهڙين قومن تي پاڻ کي ورجائيندي رهي ٿي،” پر جنهن قوم جي تاريخ جا بنياد ئي هيڻا هجن اها قوم ڪاڏي وڃي؟ پر اچرج جهڙي ڳالهه اها آهي ته  ان وقت جي هيڏي وڏي عاليشان سنڌ ملڪ ۾ ڪو اهڙو سنڌي ڪاتب يا تاريخدان ئي نه هو جو کڻي تاريخ رقم ڪري ها، اهو ڪم به عربن کي ڪرڻو پيو، جن جي ڳالهه کي اسين مڃڻ لاء تيار ئي ناهيون.

هاڻ اهي سڀ ڳالهيون ٻڌڻ، پڙهڻ ۽ سمجھڻ کانپوء منهنجي سوچ جي سئي هڪ جاء تي اٽڪي بيٺي آهي ته، ڇا سنڌ جي تاريخ جو ڪو اهڙو ڪتاب اسانوٽ موجود آهي جنهن تي سنڌ جا سڀ عالم، اديب،تاريخدان ۽ مفڪر مُتفق هجن؟ ٻيو سوال هن بندي جي ڪچي ذهن ۾ اهو ٿو اُڀري اچي ته اها تاريخ جنهن تي ڪو متفق ئي ناهي ان کي پڙهڻ ۽ ان تي ٽيڪا ٽپڻي ڪرڻ جو ڪو فائدو به آهي؟ سنڌي نصابي ڪتابن ۾ ته راجا ڏاهر سان گڏوگڏ محمد بن قاسم جو به ذڪر آهي، پوء ڪهڙي خبر ته هيرو ڪير هو يا زيرو ڪير هو. يا ته هڪ ڀيرو ٻيهر جاکوڙ ڪري پنهنجي سنڌ امڙ جي تاريخ کي سڀني جي راء سان هڪ طرفو ڪري ۽ اعتراض جوڳن نُقطن جي تصحيح ڪري اڳتي وڌجي يا وري ان بحث مُباحثي ۾ وقت ضايع ڪرڻ کان بهتر آهي ته  ماٺڙي ڪري ڪنڊ وٺي صوم صلات تي ڌيان ڏيون ۽ جي پُڄي سگھي ته پنهنجي ايندڙ نسلن جي بهتر مستقبل لاء جاکوڙ ڪندا رهون.

http://dailymehran.net/?p=12270